Urząd Miasta Radziejówportal informacyjny

Ppłk  piech. Antoni  Iglewski ps. „Suseł”, „Igła”, „Nieczuja”, „Antoni”, „Mazecki”, „Vanadi”, „Ponar”. Nazwiska  konspiracyjne: Władysław  Drożdżewski , Jan Barański , Nikodem Galewski, Józef Sikorski. Ur. 1.I.1899 r. w Radziejowie Kujawskim, pow.nieszawski , woj. warszawskie ,syn   Franciszka i Julii z d.  Mazecka . W Radziejowie Kujawskim  spędził  młodość.  

Od  1916 r. należał do POW gdzie pod. ps.”Suseł” pełnił  funkcję sekcyjnego i jednocześnie kuriera w Komendzie Lokalnej Radziejów Obwodu Nieszawa, a od sierpnia 1918 r. jako „Vanadi” był komendantem oddziału lotnego POW .

Po  ukończeniu specjalnych kursów w 1917 r. został instruktorem- szkoleniowcem grup bojowych. W ramach działalności oddziału m.in. kolportował ulotki, częściowo spalił tartak, zlikwidował niemieckiego szpicla i stoczył potyczkę z żandarmerią. 16.X.1918r. przeprowadził akcję zniszczenia urządzeń telefoniczno – telegraficznych.

11.XI.1918r. wstąpił do WP i jako plutonowy brał udział w Powstaniu Wielkopolskim i wojnie polsko – bolszewickiej do 1.VII.1921 r. w ramach 5 pp, 14 pp i 31 pp. Od  czerwca 1922 do listopada 1933 pełnił służbę jako st. sierżant w 81 pp.

W międzyczasie ukończył gimnazjum matematyczno – przyrodnicze w Krakowie. Po zwolnieniu z wojska pracował początkowo jako zastępca kierownika finansowego w Szefostwie Wojskowego Okręgu Korpusu nr III w Grodnie a od października 1935 r. był naczelnikiem Wydziału Przedsiębiorstw Miejskich w Zarządzie Miejskim Grodna.

Przed wrześniem 1939 r. został przeszkolony w Oddziale II Sztabu Głównego WP do prowadzenia dywersji pozafrontowej w Prusach Wschodnich. Zmobilizowany 22.VIII do DOK III Grodno. 1.IX po wybuchu wojny wyjechał do Suwałk, niebawem powrócił do Grodna i udał się do Wilna. Tam otrzymał przydział do Grupy gen. Wacława Przeździeckiego. Kwaterował on w Białymstoku i następnie Wołkowysku. W czasie marszu na spotkanie z generałem sformował z rozbitków oddział /około 200 ludzi/ i na jego czele, w zdobycznym autobusie przedarł się przez niemieckie placówki docierając do Wołkowyska. Stamtąd wycofał się na skrzyżowanie szos Lida – Grodno -Szczuczyn Lidzki.

Po agresji sowieckiej stoczył w okolicy Skidla potyczkę z dywersantami sowieckimi 19.IX. Następnie brał udział w obronie Grodna przed Sowietami od 21 do  22.IX. Ze swoim oddziałem bronił odcinka Myśliwska Górka – Rubanówka. Wobec okrążenia i przeważających sił wroga wycofał się do miejscowości Grandzicze i przeprawił na lewy brzeg Niemna.

Razem z oddziałem kpt. Henryka Koppla dotarł do Sopoćkin, gdzie w czasie wypoczynku dostał się w sowieckie okrążenie. Z pomocą mieszkańców udało mu się jednak przejść przez linię sowieckich czołgów i podjąć marsz w kierunku Warszawy . W tym czasie połączony oddział /m. inn  z grupami kpt. H. Koppla i por. Franciszka Skowronka/ liczył około 400 żołnierzy, mając w swoim składzie szwadron kawalerii i 30 cyklistów. Oddziały te stoczyły kilka potyczek z Sowietami i Niemcami.

Na wieść o kapitulacji Warszawy zamierzał dotrzeć do SGO „Podlesie” gen. Franciszka Kleeberga ,lecz po jej kapitulacji rozwiązał oddział w pierwszych dniach października, co nastąpiło koło miejscowości Ostrów Mazowiecka. A. Iglewski z grupą 5 osób założył wówczas organizację „Polska Armia w Kraju – Odcinek Łomża – Grodno” i przystąpił do organizowania komórek konspiracyjnych w liczbie 3 – 5 ludzi w każdej miejscowości. Powstały one w Ostrowi Mazowieckiej, Radwanach – Mroczkach, Białymstoku i Grodnie. Z lasów Czerwonego Boru ściągnął spore ilości broni i zamelinował ją . Od 15.X pełnił funkcję Zastępcy Dowódcy Wojewódzkiego SZP Białystok. Pod koniec października 1939 r. nawiązał kontakt z mjr.”Brzozą”- Stefanem Drewnowskim i na jego polecenie przez Ostrów Mazowiecka przybył w pierwszej dekadzie listopada do Warszawy . Tam spotkał się z gen. „Torwidem” - Michałem Kraszewiczem – Tokarzewskim, Dowódcą Głównym SZP.

Jego m.p. znajdowało się w Mroczkach – Radwanach do marca 1940 r. Kilkakrotnie uniknął aresztowania przez NKWD, m . inn  w miejscowości Wiśniew . W kwietniu tego roku został mianowany p.o. Komendanta Okręgu Białystok ZWZ. W sierpniu 1940 r. w Warszawie został zaprzysiężony na Rotę ZWZ. Do października 1940 r. zorganizował całkowicie pow: łomżyński , szczuciński , wysokomazowiecki oraz część pow. Ostrów Mazowiecka i Ostrołęka /po stronie sowieckiej/. Ponadto częściowo zorganizował pow: bielski , białostocki , augustowski oraz zapoczątkował prace ZWZ na terenie pow. Sokółka, Wołkowysk i Grodno.

Dużą troską A. Iglewskiego było  zapewnienie utrzymania łączności nie tylko wewnątrz Okręgu Białystok, gdzie funkcjonowała ona sprawnie przy pomocy sztafet, ale również z Komendą Główną ZWZ . Zorganizował bazę przerzutową, która miała specjalnych przewodników i pracowała w razie potrzeby pod zbrojną ochroną i z bazy tej korzystali nawet kurierzy ze Lwowa. W tym czasie zorganizował ucieczkę ze szpitala kilku rannych oficerów i podoficerów oraz wydostał z więzienia ukryte w ubraniach aresztowanych kurierów 300 dolarów USA i pisma szyfrowane Komendy Głównej ZWZ, skierowane do Komendy tej organizacji w Wilnie .

Kierował akcją sabotażowo - dywersyjną, m.in. zlikwidował prowokacyjną organizację „Bataliony Śmierci Strzelców Kresowych”, powstałą z inspiracji gestapo i jednocześnie udaremnił napad tej organizacji na garnizon sowiecki w Hajnówce. Udaremnił również działalność nacjonalistycznej organizacji rosyjskiej „Czornyj Orioł”. Po spotkaniu z komendantem tej organizacji zaproponował przetransportowanie go na teren Litwy bez prawa powrotu, pod groźbą rozstrzelania.

W sierpniu 1940 r. w czasie pobytu w Warszawie został odznaczony przez gen.”Grota” - Stefana Roweckiego Krzyżem Walecznych. W październiku objął funkcję szefa Oddziału I i IV (organizacyjny i kwatermistrzowski) Obszaru ZWZ II Białystok, nad którym komendę przejął ppłk Józef Spychalski , ps.”Maciej” - „Ścibor” - „Maciej Samura”. W czasie podróży do Wilna i zamierzonej inspekcji okolicznych obwodów (Białystok,Grajewo,Sokółka i Grodno), został aresztowany przez NKWD w nocy z 17/18 XI. We wsi Morusy, jako Jan Barański razem z komendantem ppłk „Maciejem” na skutek zdrady jednego z członków organizacji .

Przewieziony do Białegostoku, następnie Mińska Białoruskiego, gdzie był przesłuchiwany przez NKWD i został tam całkowicie zdekonspirowany przez szefa II Oddziału Okręgu. Później przetransportowany do Moskwy przez Łubiankę. Tam był badany m.in. przez samego Komisarza Spraw Wewnętrznych  Ławrientija Berię. 12.VI. 1941 r. zabrany został do pojedynczej celi i następnego dnia przewieziony do Butyrek. 24.VI. w czasie rozprawy przed Najwyższym Sądem Wojennym skazany został na karę śmierci ”za zorganizowanie na terenach Związku Radzieckiego armii podziemnej, której celem było oderwanie Zachodniej Białorusi od Związku Radzieckiego i wskrzeszenie wolnej i niepodległej Polski”.

Zwolniony na podstawie układu zawartego między rządem RP a ZSRR, 13.VIII.1941r. wstąpił do Armii gen. Władysława Andersa, gdzie został szefem kancelarii Naczelnego Dowództwa; na funkcji tej pozostał do 10.XII. Zgłosiwszy się do Kraju, ewakuowany z Moskwy do Buzułuku, przybył do Kujbyszewa, gdzie m.in. spotkał się z gen. Władysławem Sikorskim.  24.XII. Odkomenderowany do Moskwy, skąd dwa dni później odjechał pociągiem do Archangielska i dalej do Murmańska. Na statku „Jutland” po 16 dniach podróży przypłynął do wielkiej Brytanii. Od 2.III.1942 r służył w PSZ. W Londynie spotkał się m.in. ponownie z gen. Wł. Sikorskim i gen. Kazimierzem Sosnowskim, jak również z prof. Stanisławem Kotem w sprawie układu z Sowietami, który nie gwarantował nienaruszalności wschodnich ziem Rzeczypospolitej sprzed 1939 r.  

Po odpoczynku został skierowany na szkolenie wojsk pancernych do I dywizjonu pociągów pancernych „D”, które odbywał od 4.I. do 9.II.1943 r. Odbył również krótkie szkolenie spadochronowe . Przed odlotem do Kraju otrzymał instrukcje od Naczelnego Wodza do gen.”Grota” odnośnie m.in. wzmożenia działalności dywersyjnej i partyzanckiej, jak również powołania na właściwe stanowisko płk. J. Spychalskiego, który miał objąć funkcję zastępcy Dowódcy A.K.

Awansowany na porucznika ze starszeństwem od 17.II.1943 r. W nocy z 17/18 II. 1943 r.(operacja lotnicza „Wall”, ekipa 21) wykonał skok na placówkę odbiorczą „Lis”, położoną 14 km na południowy wschód od Mińska Mazowieckiego koło miejscowości Cegłów. Po przyjeździe do Warszawy zaopiekowała się nim „Ciocia Antosia” - Michalina Wieszniewska. Mieszkał wówczas przy ul. Nowakowskiego i Igańskiej .

Rozmawiał z gen.”Grotem” i „Sablewskim” - Bolesławem Piaseckim przywódcą Konfederacji Narodu .  Do  końca 1943 r. był w dyspozycji Komendy  Głównej, następnie odkomenderowany do Okręgu  AK  Kraków, od lutego 1944 r. w Sztabie Komendy Okręgu . W Krakowie zamieszkał m.in. u administratora majątku w  Balicach. Przybył niebawem do Inspektoratu Rejonowego Miechów „Maria”, gdzie został szefem dywersji i partyzantki Inspektoratu i III zastępcą ds. dywersyjno – partyzanckich Inspektora mjr „Bolko”-”Tysiąc”- Bolesława Nieczui-Ostrowskiego.

Położył duże zasługi w zorganizowaniu dywersji na terenie Inspektoratu „Maria” (obwody:Miechów, Pińczów, Olkusz). Szkolił dowódców dywersji, tworzył drużyny i plutony, które prowadziły walkę z nieprzyjacielem. Do podległych mu dowódców dywersji i partyzantki należeli m.in.: por.”Kmita” - Alojzy Dziura-Dziurski, por.”Grot”- Józef Gargasz, ppor.”Ziemia”- Leonard Wyjadłowski, ppor.”Młot” - Kazimierz Przybysławski, ppor. „Sokół”- Franciszek Pudo, por.”Olgierd”- Józef Malara-Łucki, por.”Jaksa”- Wojciech Majewski, plut.pchor.”Babinicz”- Juliusz Nowak, ogn.pchor.”Trzaska”- Jan Moleda, sierż.pchor.”Dereń”- Tadeusz  Tochowicz, plut.”Granat”- Zygmunt Gardeła, kpr.”Żmija”- Józef Zadęcki, st.sierż.”Mohort”- Jan Pieńkowski, por.”Żbik”- Stanisław Jazdowski, plut.pchor.”Kłos”- Jerzy Biechoński, ppor.”Pazur”- Tomasz Goły – Adrianowicz, i inni.

W marcu 1944 r. por.”Ponar” - A. Iglewski zorganizował pierwszy w Inspektoracie  „Maria” Oddział Partyzancki „Skrzetuski”, którym dowodził por.”Kmita”. Oddział liczył 24 żołnierzy. W maju przeprowadził na terenie Inspektoratu akcję „Kośba”, w wyniku której zlikwidowano kilkudziesięciu konfidentów niemieckich, wymierzono kary chłosty i napiętnowano Polki zadające się z wrogiem. Kwaterował wówczas w Miechowie u Janiny Gołąb jako Józef Sikorski wykonujący funkcję furmana.

Pod koniec lipca 1944 r. na terenie Inspektoratu powstała t.zw. Rzeczpospolita Kazimiersko – Proszowicka . W jej utworzeniu a następnie w walkach o utrzymanie terenu wzięły udział oddziały dywersyjne „Dominiki”, zwłaszcza Obwodu Pińczów czyli „Dominiki – Pelagii”. Działalnością tych oddziałów kierował zazwyczaj z własnej inicjatywy w oparciu o posiadane doświadczenie i wyczucie sytuacji polityczno – militarnej .

Rozkazem szczególnym nr 3 Inspektor mjr „Bolko” zarządził 25.VII „Czujność” do „Powstania” lub wykonania akcji „Burza” na całym podległym sobie terenie.

2.VIII.1944 kpt. cc „Ponar” mianowany został dowódca Samodzielnego Partyzanckiego Baonu Szturmowego „Suszarnia” 106 Dywizji Piechoty AK w składzie czterech kompanii. Zastępcą dowódcy baonu został kpt. cc „Siwy” - Walery Krokay, adiutantem ppor.”Ziemia” - Leonard Wyjadłowski.  Stan 1 kompanii „Batory” wynosił ponad 300 żołnierzy, stan pozostałych : „Sobieski”, „Tobruk” i CKM były zbliżone.

Koncentracja oddziałów nastąpiła 18.VIII  w lasach Dziewięcioły, ostatecznie została przeprowadzona w lasach sancygniowskich. Wcześniej miała miejsce częściowa mobilizacja jednostek bojowych w tym dywersji i partyzantki oraz sztabów Inspektoratu „Maria” od batalionu w górę.

Rozkazem dziennym „Domu” nr 7 z 11.VIII kpt.”Ponar” otrzymał pochwałę od dowódcy 106 DP AK majora „Bolko” „za wybitną i ofiarną pracę na polu organizacyjnym dyw. i part.”

Po ogłoszeniu „Czujności” przeniósł się z Miechowa do wsi Kalina Las i Kalina Mała, gdzie kwaterował głównie u rodziny „Sosnowskiego” - Franciszka Krzciuka i „Emilii” - Stanisławy Strojowej. Kilka dni  przed koncentracją baonu „Suszarnia” przeprowadził odprawę dowódców terenowych w Książu Wielkim i przeszedł na nowe mp we wsi Marchocice Dwór.

19.VIII otrzymał rozkaz dla swojego baonu, by z dniem następnym postawić go w stan gotowości bojowej /lasy sancygniowskie/. Celem Baonu „Suszarnia” było m.in. zabezpieczenie przed zniszczeniem tunelu pod Białą Górą, zdobycie Miechowa, Charsznicy i Wolbromia oraz zabezpieczenie zakładów i magazynów na tym terenie. Miano również zablokować nieprzyjacielowi szlaki komunikacyjne na trasie Kraków – Kielce, Kazimierza Wielka – Miechów, Miechów – Wolbrom, a także zorganizować umocnione punkty oporu w najważniejszych ośrodkach Inspektoratu. Baon „Suszarnia” miał również pełnić służbę porządkowo – policyjną w ścisłym współdziałaniu z Delegaturą Rządu na Kraj, a w czasie akcji pacyfikacyjnej, po walce, w nocy wycofać się do kompleksów leśnych, jak las tomkowski, lasy chroberskie i Góry Miechowskie.

W II połowie października i 1.XI.1944 dowodził obroną zgrupowania AK w lasach sancygniowskich, atakowanego przez Niemców w sile ponad 600 żołnierzy, w większości Ukraińców. Wobec dużych strat /około 80 zabitych/ nieprzyjaciel wycofał się do Miechowa i Kazimierzy Wielkiej.

Gdy Niemcy ponownie zaatakowali obóz 6.XI, trafili w próżnię. Baon „Suszarnia” zdekoncentrowano, a z poszczególnych kompanii utworzono oddziały dyspozycyjne. Kpt. „Ponar” z częścią swojego sztabu zakwaterował się we wsi Kropidło u ppor.”Wiernego” - Wawrzyńca Kobylca. Następnie część sztabu przeniosła się do Kaliny Las i do Kaliny Małej. Tam też były meliny broni, skrzynki kontaktowe oraz powielacz, gdzie drukowano tygodnik „Szturmowiec”.

Od kwietnia 1944 do stycznia 1945 r. jego oddziały przeprowadziły około 184 akcje bojowe i dywersyjne. 1.I.1945 r. kpt. A. Iglewski za wyróżnienie się w walkach i osobistą odwagę odznaczony został przez Dowódcę AK gen. cc „Niedźwiadka” - Leopolda Okulickiego Orderem Wojennym Virtuti Militari V kl. Został również wyznaczony na I oficera sztabu Krakowskiej Brygady Kawalerii Zmot. „Bank” odtwarzanej w Inspektoracie „Maria”.

Po wkroczeniu Sowietów, czując się zagrożony aresztowaniem, wyjechał z terenu Inspektoratu i udał się przez Częstochowę do Ostrowa Wielkopolskiego, gdzie zamieszkał u dowódcy I baonu 112 pp „Mleczarnia” AK kpt.”Karo” - Józefa Sikorskiego. Działał w konspiracji „NIE”. Delegaturze Sił Zbrojnych na Kraj i WIN – ie razem z por. „Grotem”- Józefem Gargaszem, ppor.”Dereniem” - Tadeuszem Tochowiczem i ppor.”Trzaska”- Janem Molędą.

Ujawnił się jesienią w 1945 r. Następnie przeniósł się na Wybrzeże. Zatrudniony w firmie skiplanderskiej „Kormoran” w Gdyni /sierpień 1945 – lipiec 1946/, pełnił funkcję kierownika zaopatrzenia. Od sierpnia 1946 do kwietnia 1947 r. pracował jako kierownik zaopatrzenia w Spółdzielni „DOR” w Gdańsku. Później wyjechał do Wrocławia, gdzie w maju 1947 podjął pracę w firmie „Przetwory Zbożowe” na stanowisku prokurenta, pracował w niej do grudnia 1947 r. Po zlikwidowaniu firmy we wrześniu 1948 zatrudnił się w Państwowej Centrali Handlowej jako powiatowy kierownik Biura Obrotu Artykułami Rolnymi, ale pracował tylko do grudni 1948 r.

17.XII został aresztowany przez UBP we Wrocławiu i przewieziony pociągiem do Krakowa. Osadzony w WUBP w Krakowie przy pl. Inwalidów, razem z ppor.”Trzaską” - Janem Molędą i por. „Ziemią” - Leonardem Wyjadłowskim. Sądzony był razem z ppłk. „Bolko” - „Tysiącem” - Bolesławem Nieczują-Ostrowskim, dowódcą 106 DP AK, por. „Wigurą” -Jerzym Kamińskim, ppor. „Rafałem” - Stanisławem Musiałkiem, pchor. „Michałem” - Władysławem Rynkowskim, por. „Olgierdem” - Józefem Malarą i por. „Jaksą” - Wojciechem Majewskim. Maltretowany fizycznie i psychicznie nie załamał się.

Wyrokiem Sądu Wojewódzkiego w Krakowie z 30.V.1953 r. skazany został na 8 lat więzienia. Postanowieniem Prokuratury Wojewódzkiej w Krakowie z 11.V.1956 r. na mocy ustawy o amnestii złagodzono karę o połowę i jednocześnie uznano za odbytą. W czerwcu 1956 r. z więzienia w Sieradzu wyszedł na wolność.

Od lipca 1956 do marca 1959 r. A. Iglewski  pracował w kierownictwie Grupy Wykonawczej Robót Konserwatorskich przy Wojewódzkim Konserwatorze Zabytków we Wrocławiu jako naczelnik zaopatrzenia. Od 2.IV.1959 do 30.VI.1965 r. był zatrudniony we Wrocławskim Przedsiębiorstwie Budowlanym na stanowiskach: kierownika działu ekonomicznego , koordynatora kontroli wewnętrznej i na koniec Kierownika Działu Organizacyjnego. Następnie na emeryturze.

W 1957 r. zweryfikowany do stopnia podpułkownika. Od 24.V.1976 r. przebywał w Państwowym Domu Rencistów przy ul . Świątnickiej 25/27 we Wrocławiu. Aktywnie udzielał się w Środowisku Spadochroniarzy „Cichociemnych”. Był jego ideowo – moralnym przewodnikiem .

Dużo pisał m.in. pozostawił obszerne  „Wspomnienia z lat 1939 – 1945” między innymi opublikował dwa artykuły  w  Wojskowym Przeglądzie Historycznym.

Zmarł 27.I.1979 r. we Wrocławiu. Pochowany w grobowcu rodzinnym na Cmentarzu Parafialnym w Radziejowie .

Odznaczony Krzyżem Niepodległości z Mieczami /1932 r./, Virtuti Militari 5 kl., 4 – krotnie Krzyżem Walecznych, Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami, Srebrnym Krzyżem Zasługi, Krzyżem POW i inne.

Był żonaty z Marią z Ulatowskich /1901 – 1975/, urzędniczką . Dzieci nie miał.

                                                                                                                                    S. Piwowarski

P.S.

Antoni Iglewski urodził się w domu przy ulicy Zdrojek 4 /obecnie Podgórna 4/ - w domu który należał do Rodziny od 8 stycznia 1872 r. kiedy został kupiony przez pradziadka Wojciecha wspólnie z prababką Nepomucyną . Dom został kupiony od Leona Szwejkowskiego za sumę 100 R /rubli/ i był w posiadaniu Rodziny do końca XX wieku . /zdjęcie na str. 551 / .

Antoni Iglewski miał czworo rodzeństwa :

• - Klara 1903 – 1972 r. z męża Szynkowska , mąż Jan  / moi Rodzice/
• - Mieczysław  1905 – 1972 r.
• - Helena 1910 – 2001 r . z męża Szynkowska , mąż  Stanisław
• - Wacław  1913 – 1954 r .

Antoni Iglewski zmarł we Wrocławiu , lecz kazał pochować się w Radziejowie . Jego najwierniejsi żołnierze / ze szczególnym podkreśleniem „Derenia” i „Trzaski” / w zimę stulecia 1978/79 przewieźli trumnę z jego zwłokami do Radziejowa , do ukochanej Ziemi Kujawskiej skąd Jego Ród .

                                                                                                                              Sz. Szynkowski